Dogodilo se na danasnji dan

[maja11]

20.08

1741 - Ruski moreplovac danskog porekla Vitus Jonas Bering otkrio je Aljasku.

1854 - Umro je nemački filozof Fridrih Vilhelm Šeling (Friedrich Wilhelm Schelling), jedan od tvoraca nemačkog idealizma ("Ideje za filozofiju prirode", "Filozofija mitologije", "Filozofija i religija").

1860 - Rođen je francuski državnik Rejmon Poenkare (Raymond Poincare), predsednik Francuske od 1913. do 1920, član Francuske akademije nauka. Bio je premijer i ministar inostranih poslova 1912-13. i ponovo premijer 1922-24 i 1926-29.

1872 - Prestao je da izlazi list "Danica", najznačajniji književni časopis srpskog romantizma, koji je od februara 1860. tri puta mesečno štampan u Novom Sadu. List je okupljao mlade srpske pesnike romantičare, Jakova Ignjatovića, Djuru Jakšića, Jovana Jovanovića Zmaja, Lazu Kostića, a pokrenuo ga je i uređivao pisac i pravnik Djorđe Popović.

1877 - Rođen je srpski književni kritičar i istoričar književnosti Jovan Skerlić, profesor Beogradskog univerziteta i član Srpske kraljevske akademije.

1884 - Nakon četiri godine gradnje, svečano je otvorena zgrada Beogradske železničke stanice sa koje je nekoliko dana kasnije krenuo prvi voz tek izgrađenom prugom Beograd-Niš.

1901 - Rođen je italijanski pesnik Salvatore Kvazimodo (Quasimodo), dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1959. ("Vode i zemlje", "Dati i imati", "Miris eukaliptusa", "Život nije san").

1940 - U Meksiko Sitiju smrtno je ranjen ruski revolucionar Lav Davidovič Bronštajn, poznat kao Lav Trocki, jedan od vođa Oktobarske revolucije. Ubistvo je planinarskim pijukom (cepinom) izvršio španski komunista Ramon Merkader, po Staljinovom nalogu. Trocki, koji je po dolasku Staljina na vlast bio njegov blizak saradnik, a potom žestok protivnik, podlegao je ranama narednog dana.

1944 - Rođen je indijski državnik Radživ Gandi (Rajiv Gandhi), premijer Indije od 1984. do novembra 1989. kada je izgubio na izborima. Ubijen je 21. maja 1991. u atentatu tokom predizborne kampanje, podelivši tako sudbinu majke Indire koja je kao indijski premijer ubijena u atentatu 1984. godine.

1949 - Mađarska skupština prihvatila je sovjetski model državnog uređenja i promenila naziv države u Narodna Republika Mađarska.

1968 - Trupe SSSR i drugih članica Varšavskog pakta ušle su u Čehoslovačku da bi onemogućile sprovođenje reformi Aleksandra Dubčeka ("Praško proleće").

1975 - SAD su lansirale iz Kejp Kanaverala vasionski brod "Viking I" na Mars, gde je stigao u julu 1976.

1980 - Italijanski alpinista nemačkog porekla Rajnhold Mesner (Reinhold Meshner) je prvi uspeo da se sam popne na najviši vrh sveta Mont Everest bez upotrebe kiseonika. Mesner je jedan od retkih alpinista koji je osvojio svih 14 vrhova viših od 8.000 metara - koliko ih ukupno ima na svetu.

1983 - Umro je Aleksandar Ranković, nekadašnji potpredsednik SFRJ, šef službe Državne bezbednosti i član najvišeg državnog i partijskog rukovodstva. Ranković je do Brionskog plenuma (1. jula 1966) kada je smenjen sa svih funkcija, bio jedan od najbliskijih saradnika Josipa Broza Tita.

1988 - U Titogradu (Podgorici) i Kolašinu počeli su masovni mitinzi protiv tadašnjeg komunističkog rukovodstva Crne Gore. Narednih meseci masovni protesti zahvatili su celu republiku, partijsko i republičko rukovodstvo podnelo je ostavke u januaru 1989, a na vlast su došli Momir Bulatović, Milo Djukanović i Svetozar Marović.

1988 - Stupio je na snagu sporazum o prestanku osmogodišnjeg rata Irana i Iraka, koji su posrednici UN postigli sa zaraćenim stranama 8. avgusta.

1991 - U Moskvi je uveden policijski čas, Boris Jeljcin ukazom je preuzeo komandu nad oružanim snagama SSSR lociranim u Rusiji, nakon što su antireformske snage pokušale da u noći između 19. i 20. avgusta izvrše državni udar i obore s vlasti poslednjeg lidera SSSR Mihaila Gorbačova.

1991 - Baltička republika Estonija proglasila je nezavisnost od SSSR.

1994 - U Parizu je umro poznati jugoslovenski reditelj Aleksandar Saša Petrović, dobitnik specijalne nagrade Kanskog festivala 1967. za film "Skupljači perja". Sedamdesetih godina 20. veka pripadao je grupi umetnika "crnog talasa" koji su bili pod snažnim pritiskom tadašnjeg komunističkog režima.

1994 - Na Palama, Republika Srpska i Republika Srpska Krajina proglasile su ujedinjenje i usvojile dokument o prisajedinjenju SR Jugoslaviji.

1996 - Ruske trupe opkolile su Grozni, hiljade izbeglica napustile su glavni grad Čečenije. Rat u Čečeniji počeo je u decembru 1994. kada je Boris Jeljcin poslao trupe da uguše pokret za nezavisnost te bivše sovjetske republike.

1996 - U udesu transportnog aviona "Iljušin 76" ruske kompanije "Sper erlajnz" blizu piste beogradskog aerodroma u Surčinu, poginulo je svih 12 ljudi u letelici. Prethodno je avion, koji je iz Beograda poleteo ka Malti, zbog otkazivanja navigacione opreme i sistema radio veza, kružio nad gradom oko tri sata, pokušavajući da se oslobodi goriva, ali je prilikom prinudnog sletanja promašio pistu.

1998 - SAD su bombardovale jednu fabriku u Sudanu i nekoliko poligona za vojnu obuku u Avganistanu, tvrdeći da su mete povezane sa terorističkim napadima na ambasade SAD u Keniji i Tanzaniji 13 dana ranije u kojima je poginulo najmanje 226 ljudi.

1999 - U bolnici u Minsteru u nemačkoj pokrajini Severna Rajna-Vestfalija umrla je Raisa Gorbačov, supruga poslednjeg lidera SSSR Mihaila Gorbačova.

2003 - Argentinski Senat poništio je amnestije vojnim oficirima koji su mučili i ubijali levičare u periodu od 1976-1983.

2006 - Umro je fotograf Džo Rozental (Joe Rosental), autor jedne od najpoznatijih ratnih fotografija sa Ivo Džime, koja pokazuje kako američki vojnici na tom ostrvu, pred kraj Drugog svetskog rata, podižu zastavu. Za taj snimak Rozental je 1945. dobio Pulicerovu nagradu.

2008 - Avion Spenaira se zapalio prilikom pokušaja poletanja na madridskom aerodromu poginula su 153 putnika, a 19 je povređeno.

2013 - Umro je Elmor Lionard, jedan od najistaknutijih američkih pisaca krimi romana, od kojih su najpoznatiji pretočeni u filmove ("Out of Sight", "Get Shorty" i "Be Cool").

2017 - Preminuo je američki glumac i komičar Džeri Luis (Jerry Lewis), koji je svetsku popularnost stekao 40-ih i 50-ih godina 20. veka kao član dvojca Martin-Luis, zajedno s pevačem i glumcem Dinom Martinom (Dean).

[maja11]

21.08

1690 - Austrijski car Leopold I doneo je ukaz, poznat kao "Privilegij" kojim su Srbi na teritoriji Austrije dobili određene povlastice. "Privilegij" je garantovao slobodu vere, upotrebu Julijanskog kalendara i pravo izbora arhiepiskopa i drugih sveštenika.

1780 - Rođen je slovenački slavista Jernej Bartol Kopitar. Za srpsku kulturu značajan je kao pomagač i zaštitnik Vuka Stefanovića Karadžića kojeg je podstakao da skuplja narodne umotvorine i da napiše gramatiku i rečnik srpskog jezika.

1897 - Engleski lekar Ronald Ros (Ross) otkrio je vrstu komaraca koji prenose malariju što je bilo presudno za suzbijanje bolesti koja je uzrokovala smrt miliona ljudi. Ros je jedan od prvih dobitnika Nobelove nagrade za medicinu (1902).

1911 - Italijanski konobar Vićenco Peruđa (Vicenzo Perruggia) ukrao je iz pariskog muzeja "Luvr" sliku "Mona Liza" Leonarda da Vinčija. Slika je pronađena i vraćena u muzej 1913. godine.

1941 - Umro je Rabindranat Tagore (Rabindranath), indijski pisac i filozof, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1913. ("Gradinar", "Gitandžali").

1944 - U Dambarton Ouksu kod Vašingtona počela je konferencija predstavnika SSSR-a, Kine, SAD i Velike Britanije o formiranju predloga za stvaranje svetske organizacije koji su stvorili bazu za organizaciju Ujedinjenih nacija osnovanu u San Francisku aprila 1945.

1958 - Umro je srpski kompozitor i dirigent Stevan Hristić, jedan od osnivača Muzičke akademije u Beogradu, šef Beogradske filharmonije, dirigent u Narodnom pozorištu, direktor Opere, član Srpske akademije nauka i umetnosti i prvi predsednik Saveza kompozitora Jugoslavije (balet "Ohridska legenda", opera "Suton", scenska muzika).

1959 - Bagdadski pakt, vojno-politički savez Turske, Velike Britanije, Irana i Pakistana, pod vodstvom SAD, koji je stupio na snagu 1955, promenio je naziv u CENTO pakt (Central Treaty Organizasion) nakon što se Irak povukao iz saveza.

1960 - Džomo Kenijata (Jomo Kenuyatta), nacionalni lider Kenije, pušten je iz zatvora nakon devet godina robije na koju su ga osudile britanske vlasti pod optužbom da je vođa nacionalističke organizacije Mau Mau. Po povratku u Najrobi postao je predsednik Kenijske afričke nacionalne unije, a nakon proglašenja nezavisne Republike Kenije (12. decembra 1964) postao je predsednik i premijer.

1964 - Umro je italijanski političar Palmiro Toljati (Togliatti), jedan od osnivača Komunističke partije Italije 1921. i njen generalni sekretar od 1927. do 1964. godine. Koncepcijom "italijanskog puta u socijalizam" radikalno je raskinuo sa staljinističkom verzijom socijalizma.

1968 - Trupe članica Varšavskog pakta, izuzev Rumunije, okupirale su Čehoslovačku. Oko 200.000 vojnika zauzelo je sve značajne punktove u zemlji. Time je ugušeno "Praško proleće", pokušaj Komunističke partije ČSSR sa Aleksandrom Dubčekom na čelu da reformiše sistem. Ovom okupacijom ustoličen je princip "ograničenog suvereniteta" istočnoevropskih komunističkih zemalja.

1975 - SAD su ukinule 12-godišnju zabranu izvoza na Kubu, ali je embargo na direktnu trgovinu Kube i SAD ostao na snazi.

1983 - Vođa filipinske opozicije Benjino Akino (Benigno Aquino) ubijen je po izlasku iz aviona na aerodromu u Manili prilikom povratka iz trogodišnjeg izbeglištva u SAD. Ubistvo je organizovao filipinski diktator Ferdinand Markos uklonivši tako najozbiljnijeg protivkandidata na izborima 1984. godine.

1990 - Na centralnom gradskom trgu u Pragu 100.000 ljudi prvi put je slobodno obeležilo godišnjicu invazije Varšavskog pakta na Čehoslovačku (1968).

1991 - Masa demonstranata sukobila se u Moskvi sa specijalnim jedinicama koje su napale zgradu ruskog parlamenta. Demonstranti su razbijali prozore na zgradi KGB, Ljubjanki i srušili spomenik Feliksu Djeržinskom. Nakon 60 sati provedenih u kućnom pritvoru na Krimu, sovjetski predsednik Mihail Gorbačov vratio se u Moskvu i preuzeo kontrolu nad državom nakon neuspelog državnog udara pristalica tvrde struje sovjetskih komunista.

1991 - Latvija je proglasila nezavisnost od Sovjetskog Saveza.

1991 - Hrvatske vlasti počele su blokadu kasarni JNA u Hrvatskoj i uskratile im snabdevanje strujom, hranom i vodom. U narednim danima eskalirali su sukobi između JNA i hrvatske vojske u mnogim delovima Hrvatske.

1993 - Mirovne snage UN ušle su, prvi put nakon dva meseca, u muslimanski deo Mostara (BiH), gde su zatekle 55.000 ljudi na ivici gladi. Borbe između hrvatskih i muslimanskih snaga u Mostaru počele su u maju 1993. godine.

1999 - Načelnik Generalštaba Vojske Jugoslavije general armije Dragoljub Ojdanić izjavio je da su u agresiji NATO-a na SR Jugoslaviju živote izgubila 524 pripadnika VJ, a da se 37 vode kao nestali.

2000 - Slovenački plivač Martin Strel, koji je pod motom "Za mir, prijateljstvo i čiste vode" plivao Dunavom od izvorišta u Nemačkoj do ušća u Crno more, oborio je rekord i ušao u Ginisovu knjigu sa više od 2.900 preplivanih kilometara. Strel je u taj pohod krenuo 25. juna.

2000 - Predsednik Demokratske Republike Kongo Loran Kabila proglasio je privremenu skupštinu, prvo zakonodavno telo od kad je on preuzeo vlast, u maju 1997. godine.

2001 - Arhiva Nacionalne bezbednosti, istraživačke organizacije sa sedištem u SAD, objavila je dokument koji pokazuje da su zvaničnici SAD znali za umešanost vlade Ruande u genocid 1994. godine, kada su Huti ubili oko 800.000 Tutsija. Mnoge zapadne zemlje su tada odbile da intervenišu.

2002 - Nekada najtraženiji palestinski terorista na svetu, Abu Nidal, izvršio je samoubistvo u Iraku, gde je ilegalno boravio.

2005 - Bivši poljski predsednik general Vojčeh Jeruzelski izvinio se, prvi put posle gotovo četiri decenije, što je naredio poljskim vojnicima da učestvuju u intervenciji Varšavskog pakta u Čehoslovačkoj 1968. godine.

2012 - Umro je premijer Etiopije Meles Zenavi koji je na vlasti u toj zemlji bio 21 godinu, najpre kao presednik a potom kao premijer, nakon što je promenjen ustav kojim je ta zemlja postala parlamentarna država.

2013 - Američki vojnik Bredli Mening (Bradley Manning) osuđen je na 35 godina zatvora pred vojnim sudom SAD, zbog odavanja vojnih i diplomatskih tajni sajtu Vikiliks.

2015 - Slovenački bend Lajbah (Laibach) završio je posetu Severnoj Koreji održavši dva koncerta koji su bili prvi koncerti neke zapadnjačke grupe u toj zatvorenoj komunističkoj državi.

[maja11]

22.08

1485 - U bici sa trupama Henrija VII (Henry) kod Bosvorta poginuo je engleski kralj iz dinastije Jork, Ričard III (Richard). Time je okončan "Rat dveju ruža", a Henri VII postao je prvi kralj dinastije Tjudor (Tudor). Ričard III je glavni junak istoimene Šekspirove (Shakespeare) tragedije.

1567 - Španski vojvoda od Albe Fernando Alvares de Toledo (Alvarez) započeo je, kao vojni namesnik Holandije, vladavinu poznatu kao "Albin teror", čime je rasplamsao oslobodilački rat, okončan oslobađanjem od Španije (1581) i potom osnivanjem Holandije.

1642 - U Engleskoj je počeo građanski rat između pristalica krune i parlamenta, posle izjave kralja Čarlsa I Stjuarta (Charles Stuart) da su članovi parlamenta izdajnici. Rat je okončan 1645. porazom kralja koji je na osnovu presude revolucionarnog suda pogubljen 1649.

1854 - Rođen je Milan Obrenović, srpski knez (1872-82) i kralj (1882-89). Za vreme njegove vladavine Srbija je stekla međunarodno priznanje (na Berlinskom kongresu 1878). U spoljnoj politici oslanjao se na Austro-Ugarsku sa kojom je sklopio Tajnu konvenciju 1881. Zapamćen je kao autokrata, a za njegovu ličnost vezani su brojni skandali po evropskim prestonicama koje je posećivao.

1859 - Zbog ratnih neuspeha, finansijskog sloma i policijskog nasilja u svim krajevima Habsburške monarhije, car Franc Jozef (Franz Josef) smenio je svemoćnog ministra unutrašnjih poslova Aleksandra Baha (Alexander Bach), poznatog po sprovođenju apsolutističke i centralističke politike ("Bahov apsolutizam").

1862 - Rođen je francuski kompozitor Klod Debisi (Claude Debussy), tvorac muzičkog impresionizma i jedan od utemeljivača moderne muzike ("Popodne jednog fauna", "Nokturno").

1864 - Potpisana je Ženevska konvencija o zaštiti ranjenika za vreme trajanja ratnih dejstava, koja je bila uvod u osnivanje Međunarodnog crvenog krsta.

1883 - U Parizu je umro ruski pisac Ivan Sergejevič Turgenjev, jedan od prvih ruskih pisaca čija su dela prodrla na Zapad. Za života je uživao mnogo veći ugled u francuskim nego u ruskim književnim krugovima. Autor je romana "Očevi i deca", "Lovački zapisi", "Uoči novih dana", "Prolećne vode".

1904 - Rođen je kineski državnik Deng Sisijan (Xixian), poznat kao Deng Sjaoping (Xiaoping), pokretač privrednih reformi i ekonomskog uspona Kine krajem 20. veka. Na čelu Kine bio je od 1978, povukao se 1990. zadržavši presudan uticaj na kinesku politiku do smrti u januaru 1997.

1910 - Japan je anektirao Koreju nakon pet godina protektorata nad tom zemljom.

1914 - Austro-Ugarska je u Prvom svetskom ratu objavila rat Belgiji.

1941 - Nemačke trupe su u Drugom svetskom ratu počele opsadu Lenjingrada. Bitka za grad je okončana u februaru 1944. pobedom Crvene armije. Tokom opsade poginulo je ili umrlo od gladi 620.000 stanovnika Lenjingrada.

1942 - Umro je ruski baletski igrač, koreograf i pedagog Mihail Mihajlovič Fokin, koji je novim izrazom značajno uticao na reformu klasičnog baleta u 20. veku.

1958 - Umro je francuski pisac Rože Marten di Gar (Roger Martin du Gard), dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1937. ("Žan Boroa", "Porodica Tibo" (11 knjiga, objavljenih između 1922. i 1940).

1971 - Predsednika Bolivije generala Huana Hosea Toresa Gonsalesa (Juan Jose Torres Gonzalez) u vojnom udaru oborio je pukovnik Ugo Banser Suares (Hugo Banzer Suarez).

1978 - Umro je predsednik Kenije Džomo Kenijata (Jomo Kenyatta), jedan od najistaknutijih afričkih boraca protiv kolonijalizma, predsednik Kenijskog afričkog saveza koji je 1963. izborio nezavisnost zemlje od Velike Britanije, zatim premijer, a od 1964. šef države.

1991 - Predsednik Sovjetskog Saveza Mihail Gorbačov ukinuo je vanredno stanje i smenio članove pučističkog komiteta. Ministar unutrašnjih poslova Boris Pugo izvršio je samoubistvo. Predsednik Rusije Boris Jeljcin dobio je dopunska punomoćja od vanredne sednice Vrhovnog Sovjeta Ruske Federacije.

1991 - Nakon što je 25. juna Hrvatska proglasila nezavisnost od jugoslovenske federacije, predsednik Hrvatske Franjo Tuđman uputio je pismeni zahtev Predsedništvu SFR Jugoslavije da se JNA povuče u kasarne najkasnije do 31. avgusta.

1995 - Parlament Etiopije je izabrao Negasa Gidadu za šefa države pod novim imenom Savezna Demokratska Republika Etiopija.

1996 - Konferencija 61 države u Ženevi o razoružanju okončana je neuspešno pošto je Indija blokirala sporazum o sveobuhvatnoj zabrani nuklearnih proba.

2001 - Umro je britanski astronom i matematičar Fred Hojl (Hoyle), jedan od najvećih naučnika 20. veka. S Tomasom Goldom (Thomas) i Hermanom Bandijem postavio je teoriju o konstantnoj gustoći svemira (steady-state theory, 1948). Pored naučnih dela namenjenih popularizaciji astronomije, pisao je i romane naučne fantastike ("Crni oblak", "A kao Andromeda").

2002 - Slika venecijanskog majstora Ticijana, vredna više od pet miliona funti (7,6 miliona dolara) pronađena je u plastičnoj kesi na ulici u Londonu, sedam godina nakon što je ukradena iz kuće Longlit u zapadnoj Engleskoj.

2003 - Umro je Džon Lensdejl (John Lansdale) bivši šef bezbednosne i obaveštajne službe Projekta Menhetn, koji je tokom Drugog svetskog rata, u Los Alamosu (SAD) napravio prvu atomsku bombu.

2006 - Leh Valensa, legendarni vođa "Solidarnosti", prvog slobodnog sindikata komunističkog sveta, napustio je tu organizaciju. "Solidarnost" je igrala ključnu ulogu u rušenju komunizma u Poljskoj i čitavoj Evropi krajem 1989. godine.

2006 - U avionskoj nesreći ruskog aviona Tu-154, koji se srušio u Ukrajini poginulo je svih 170 putnika, uključujući 39-toro dece i deset članova posade.

2012 - Rusija je posle 19 godina pregovora zvanično postala članica Svetske trgovinske organizacije (STO).

2014 - U Siriji je od marta 2011. do aprila 2014. godine poginulo 191.369 ljudi, prema podacima visokog komesarijata UN za ljudska prava. Najviše ljudi poginulo je u okolini Damaska, u Alepu, Homsu, Idlibu, Deri i Hami.

[maja11]

23.08

79. - Došlo je do erupcije vulkana Vezuv u blizini Napulja. U katastrofalnoj erupciji razoreni su stari rimski gradovi Pompeja i Herkulanum. Grad Pompeja je ispod pepela očuvan i predstavlja jedinstveno arheološko nalazište i autentično svedočanstvo o životu i kulturi Rimljana od početka prvog veka pre nove ere do početka prvog veka nove ere.

1876. - U boju na Šumatovcu, brojno slabija srpska vojska je pod komandom ruskog dobrovoljca, generala Mihaila Grigorjeviča Černjajeva, odbila više snažnih napada turske vojske, predvođene Abdul Kerim-pašom, na Aleksinac. Pretrpevši velike gubitke, Turci su se prebacili na levu obalu Južne Morave i produžili operacije prema Đunisu.

1926. - Umro je Rudolf Valentino, američka filmska zvezda s početka ovog veka, inače italijanskog porekla. Proslavio se u nemom filmu ulogama zavodnika, te je i ostao upamćen kao prvi muški seks simbol. Filmovi: "Četiri konjanika Apokalipse", "Šeik", "Šeikov sin", "Dama sa kamelijama", "Crni orao"...

1939. - Ministri Nemačke i Sovjetskog Saveza, Ribentrop i Molotov, potpisali su u Moskvi sporazum o nenapadanju. Sklapanjem svojetsko-nemačkog pakta o nenapadanju, Hitler je dobio odrešene ruke za napad na Poljsku. Nepune dve godine kasnije, Nemačka je prekršila pakt i pre objave rata 22. juna 1941. godine, napala Sovjetski Savez.

1945. - Privremena Narodna skupština Demokratske Federativne Jugoslavije donela je Zakon o agrarnoj reformi i kolonizaciji, kojim je oduzet "višak" zemlje i poljoprivredne imovine seljacima, crkvama i manastirima i tzv. nezemljoradnicima.

1958. - Počelo je emitovanje beogradskog televizijskog programa. Prvi program beogradske televizije odvijao se paralelno sa održavanjem Drugog sajma tehnike i tehničkih dostignuća, i emitovan je od 23. avgusta do 2. septembra 1958. godine. Tadašnji program činile su informativne emisije, dokumentarni filmovi, zabavna emisija "Otvorena vrata" i domaći igrani filmovi.

1958. - Umro je francuski književnik Rože Martin di Gar, dobitnik Nobelove nagrade za književnost. Napisao je ciklus romana i osam knjiga o porodici Tibo u kojima je opisao moralnu propast građanskog društva. Pored romana, pisao je i drame i novele.

1960. - U Ekvatorijalnoj Gvineji uhvaćena je najveća žaba na svetu, teška 3,3 kilograma.

1989. - Umro je srpski vajar Nebojša Mitrić, u čijem opusu posebnu celinu čine medaljoni s portretima i biste. U ranijoj fazi pretežno je radio u tehnici kovanja dekorativne kompozicije, a kasnije je skulptorski jezik zasnivao na spoju figuralnih i apstraktnih elemenata, inspirišući se srpskom srednjovekovnom istorijom. Beogradu je poklonio monumentalne skulpture despota Stefana Lazarevića i Milutina Bojića, Kruševcu cara Lazara, a na reljefima je ovekovečio mnoge glumce i znamenite ličnosti kulture i umetnosti. Obično je uz ime dodavao potpis "vajar varoši beogradske". Poslednje njegovo delo je krst na hramu Svetog Save na Vračaru.

[maja11]

24.08

1572. - Desio se masovni pokolj hugenota inspirisan katoličkom reakcijom u Francuskoj, poznat u istoriji kao Bartolomejska noć. Dva dana ranije, majka francuskog kralja Šarla IX, Katarina Mediči, naredila je ubistvo hugenotskog vođe admirala Kolinjija, iz bojazni da bi ovaj mogao presudno da utiče na kralja da stupi u rat sa Španijom. Kolinji je bio samo ranjen, a Šarl IX zavanično je naredio istragu o tom incidentu, kako bi umirio uveliko nezadovoljne hugenote, a zapravo je naručio pokolj svih hugenotskih vođa. Oni su se većinom nalazili u Parizu na proslavi povodom venčanja kraljeve sestre, princeze Margaret, i hugenotskog vođe Henrija od Navare. Zato je ovaj dan poznat i kao Pariska krvava svadba. Samo u Parizu je u toj noći ubijeno oko 3.000 hugenota, a u celoj Francuskoj oko 70.000.

1821. - Španija je prihvatila nezavisnost Meksika. Jedanaest godina od izbijanja Meksičkog rata za nezavisnost, španski potkralj Juan de O'Donoj potpisao je mir u Kordobi kojim je dozvoljeno stavaranje nezavisne Meksičke države kao ustavne monarhije.

1853. - George Crum napravio je prvi čips.

1869. - Izmuljena je sprava za pečenje vafli.

1891. - Tomas Edison patentirao je kameru za snimanje kino-filmova.

1937. - Mitropolit crnogorsko-primorski, dr Gavrilo Dožić, nazvao je u govoru u Podgorici Krvavom litijom događaj u Beogradu 19. jula 1937, kad su žandarmi napali pravoslavno sveštenstvo koje je protestovalo protiv konkordata. Kao član Velike narodne skupštine u Podgorici, predvodio je 1918. deputaciju za ujedinjenje sa Srbijom, a za patrijarha je izabran 1938, posle smrti patrijarha Varnave. Oba svetska rata proveo je u okupatorskom zarobljeništvu.

1961. - Bivši nacistički vođa, Johannes Vorster, postao je ministar pravde u Južnoafričkoj Republici.

1963. - Don Schollander postavio je rekord, preplivavši prvih 200 metara slobodnim stilom za manje od dva minuta (1.58).

1968. - Francuska je postala peta termonuklearna sila.

1991. - Mihail Gorbačov dao je ostavku na mesto predsednika komunističke partije Sovjetskog Saveza.

1991. - Ukrajina je proglasila nezavisnost od Sovjetskog Saveza.

[maja11]

25.08

1530. - Rođen je Ivan IV Vasiljevič Grozni, veliki knez moskovski i prvi krunisani ruski car od 1547. godine. U njegovo vreme nastavljena je evropeizacija Rusije dovođenjem stranaca. Osnovao je prvu štampariju radi jačanja trgovačkih veza sa zapadnom Evropom, a na ušću Severne Divne u Belo more podigao grad Arhangelsk. Svoje reforme sprovodio je energično i grubo, zbog čega je dobio nadimak Grozni. Uspešno je vodio i mnoge ratove za povećanje ruske teritorije.

1609. - Galileo Galilej demonstrirao je svoj prvi teleskop.

1804. - Alice Meynell postala je prva žena džokej.

1839. - U Užicu je osnovana gimnazija, među najstarijim u Srbiji, jedan od najznačajnijih kulturnih centara zapadne Srbije. Učenici te gimnazije bili su prvaci socijalističkog pokreta u Srbiji krajem 19. i početkom 20. veka: Radovan Dragović, Dimitrije Tucović i Dušan Popović, istaknuti profesori, naučnici, filozofi, političari poput Ljubomira Stojanovića, Božidara Kneževića, Ljubomira Davidovića, Dragiše M. Đurića, Milana Predića.

1842. - U Kragujevcu su ustavobranitelji s Tomom Vučićem Perišićem na čelu podigli bunu seljaka nezadovoljnih povećanjem poreza i oborili s prestola kneza Mihaila Obrenovića, posle čega je Vučić u Beogradu, kao "predvoditelj naroda", za kneza proglasio Aleksandra Karađorđevića.

1875. - Matthew Webb, 27-godišnji kapetan trgovačke morarice, prvi je čovek koji je preplivao Engleski kanal. Krenuo je iz Dover-a u Engleskoj, a podvig je završio u francuskom gradiću Calais. Preplivavanje je trajalo 21 sat i 45 minuta. Proglašen je nacionalnim herojem po povratku u Englesku.

1920. - Ethelda Bleibtrey postala je prva žena koja je osvojila zlato na Olimpijadi.

1940. - Prvi put se desilo venčanje u vazduhu prilikom kojeg su i mlada i mladoženja izveli skok padobranom.

1944. - Pariz je oslobođen nacističke okupacije (okupiran je 14. juna 1940). Nemci nisu pružali jak otpor, jer je nemački general Dietrich von Choltitz odbio Hitlerovo naređenje da minira znamenitosti Pariza i spali grad do temelja pre oslobođenja.

1960. - Otvorene su 17. Olimpijske igre u Rimu.

1967. - Paragvaj je usvojio svoj ustav.

[maja11]

26.08


1346. U bici kod Kresija u Stogodisnjem ratu engleska vojska pod Edvardom III porazila znatno nadmocnije francuske teske oklopnike kralja Filipa VI. Englezi u toj bici prvi put upotrebili samo pesadiju i ogromne lukove, nazvane "longbouz", koji su izbacivali strele na izuzetno veliku daljinu.

1541. Turski sultan Sulejman II osvojio Budim i anektirao Madjarsku koja je potom do 1686. bila turska provincija Budimski pasaluk.

1676. Rodjen engleski drzavnik Robert Volpol, prvi britanski premijer u modernom smislu. Politikom izbegavanja ratova i odrzavanja dobrih medjudrzavnih odnosa ojacao prekomorsku trgovinu i finansijski polozaj Velike Britanije.

1740. Rodjen francuski pronalazac Zozef Misel Mongolfje, s bratom Zakom Etjenom 1783. konstruisao prvi vazdusni balon napunjen zagrejanim vazduhom.

1743. Rodjen francuski hemicar Antoan Lavoazje, osnivac moderne hemije. Formulisao zakon o neunistivosti materije i otkrio proces oksidacije.

1839. Osnovana Prva beogradska gimnazija.

1883. Pocela erupcija vulkana Krakatau na istoimenom indonezanskom ostrvu izmedju Jave i Sumatre, u kojoj je tokom dva dana dve trecine ostrva odletelo u vazduh, a u ogromnim talasima na zapadnoj Javi poginulo 36.000 ljudi.

1896. Armenski revolucionari napali Otomansku banku u Carigradu, sto je dovelo do trodnevnih sukoba s vlastima u kojima je poginulo 6.000 Armena. U suzbijanju armenskih teznji za oslobodjenje tokom 1895. i 1896. turske vlasti ubile oko 100.000 Armena.

1899. Rodjen srpski pesnik Radojko Jovanovic, poznat kao Rade Drainac, boem i buntovnik.

1906. Rodjen virusolog Albert Brus Sejbin, pronalazac vakcine protiv poliomielitisa.

1910. Umro filozof i psiholog Vilijam Dzejms, tvorac personalisticke verzije pragmatizma i jedan od utemeljivaca naucne psihologije.

1914. Pocela bitka kod Tananeberga u Prvom svetskom ratu, u kojoj su Nemci tokom 4 dana gotovo unistili Drugu rusku armiju. Poginulo vise od 30.000 ruskih vojnika.

1920. Ratifikovan 19. amandman Ustava SAD kojim su zene dobile pravo glasa.

1939. Jugoslovenski premijer Dragisa Cvetkovic i vodja Hrvatske seljacke stranke Vlatko Macek potpisali sporazum kojim je ustanovljena Banovina Hrvatska, a Macek postao potpredsednik jugoslovenske vlade.

1944. Bugarska, koja je u Drugom svetskom ratu bila na strani Sila osovine, saopstila da istupa iz rata i zatrazila primirje od Saveznika.

1945. U Beogradu odrzano trece zasedanje Antifasistickog veca nacionalnog oslobodjenja na kom je Vecu promenjen naziv u Privremena narodna skupstina. Doneta i rezolucija o teritorijalnim pravima Jugoslavije na krajeve koji su posle Prvog svetskog rata prikljuceni Italiji.

1972. Otvorene 20. Olimpijske igre u Minhenu, upamcene po napadu pripadnika teroristicke palestinske organizacije "Crni septembar" na Olimpijsko selo i ubistvu 11 izraelskih sportista.

1974. Umro pilot Carls Lindberg, koji je 1927. prvi sam avionom preleteo Atlantski okean.

1990. U eksploziji u jami "Dobrnja-jug" rudnika "Kreka" u Tuzli, koja je izazvala dotada najvecu katastrofu u jugoslovenskom rudarstvu, poginulo 180 rudara.

1991. Pocele borbe u Vukovaru hrvatskih snaga i Jugoslovenske narodne armije. Nakon tromesecnih borbi, jedinice JNA usle u potpuno razrusen grad.

1993. Predsednik Rusije Boris Nikolajevic Jeljcin osudio invaziju armija Varsavskog pakta na Cehoslovacku 1968. i potpisao sporazum o prijateljstvu s Ceskom.

1996. Juznokorejski sud osudio bivseg predsednika Juzne Koreje Cun Du Hvana na smrt pod optuzbom da je 1979. izveo vojni udar kojim je prigrabio vlast, a njegovog naslednika Ro Te Vua na 22 godine zatvora zbog podrske pucistima.

1997. Frederik Vilem de Klerk, poslednji belac predsednik Juzne Afrike, dao ostavku na funkciju sefa opozicione Nacionalne partije i povukao se iz politickog zivota.

1999. Vise od 60.000 Brazilaca, okupljenih na antivladinom mitingu ispred zgrade Kongresa, zatrazilo ostavku predsednika Fernanda Henrika Kardoze i kraj njegovog rezima.

[maja11]

27.08

55. p.n.e. Rimski konzul Gaj Julije Cezar iskrcao se na tlo Engleske s 10.000 vojnika Sedme i Desete rimske legije.

1576. Umro venecijanski slikar Ticijan Veceli.

1664. Umro spanski slikar Fransisko de Surbaran, jedan od najznacajnijih umetnika spanskog baroknog slikarstva.

1770. Rodjen nemacki filozof Georg Vilhelm Fridrih Hegel, najznacajniji i najuticajniji predstavnik nemacke klasicne filozofije.

1789. Parlament Francuske usvojio Deklaraciju o pravima coveka i gradjanina.

1813. U bici kod Drezdena Napoleon Bonaparta sa 130.000 vojnika porazio udruzene austrijske, ruske i pruske snage od 200.000 ljudi.

1828. Urugvaj zvanicno postao nezavisna drzava na osnovu mirovnog ugovora sklopljenog u Rio de Zaneiru posle okoncanja rata Brazila i Argentine.

1884. Rodjen americki filmski producent poreklom poljski Jevrejin Smuel Gelbfis, poznat kao Semjuel Goldvin, jedan od pionira filmske industrije. 1923. osnovao filmsku kompaniju "Semjuel Goldvin Prodaksns", koja se 1924. udruzila s jos 2 filmske kuce u kompaniju "Metro Goldvin Majer".

1890. Rodjen americki slikar i fotograf Emanuel Radinski, poznat kao Men Rej, koji je 1915. s francuskim vajarom i slikarom Marselom Disanom bio zacetnik dadaizma.

1907. Kralj Srbije Petar I Karadjordjevic polozio kamen-temeljac za zgradu Parlamenta u Beogradu po projektu arhitekte Jovana Ilkica. Gradnja trajala gotovo 30 godina, a prvo zasedanje Skupstine Jugoslavije u njoj odrzano je 20. oktobra 1936.

1908. Rodjen drzavnik SAD Lindon Bejnz Dzonson, potpredsednik SAD od 1960, predsednik od 1963, nakon ubistva Dzona Kenedija. Na izborima 1964. ponovo izabran za predsednika posto je pobedio republikanca Barija Morisa Goldvotera.

1910. U Skoplju rodjena misionarka Majka Tereza, koja je u Kalkuti 1950. osnovala druzbu "Sestre misionarke ljubavi". Oko 2.000 redovnica raznih nacionalnosti posvetile su se siromasnim, bolesnim i umirucim ljudima. Dobitnik Nobelove nagrade za mir 1979. Umrla u septembru 1997. u 87. godini.

1916. Italija u Prvom svetskom ratu objavila rat Nemackoj, a Rumunija Austro-Ugarskoj.

1921. Velika Britanija postavila Fejsala, sina Serifa Huseina, vodje arapskih pobunjenika protiv Turaka, za kralja Iraka.

1928. U Parizu potpisan Brajan-Kelogov pakt kojim su se zemlje-potpisnice odrekle rata kao sredstva nacionalne politike i resavanja medjudrzavnih sukoba i obavezale da ce sporna pitanja resavati mirnim putem. Medju 63 drzave-potpisnice bila i Kraljevina Jugoslavija.

1936. Postignut sporazum o okoncanju britanske okupacije Egipta, izuzev zone Sueckog kanala u kojoj su ostale trupe Velike Britanije.

1945. Trupe SAD na kraju Drugog svetskog rata pocele iskrcavanje na tle Japana.

1946. Francuska i Laos zakljucili sporazum kojim je Laos postao kraljevina pod francuskom dominacijom.

1975. U zatocenistvu umro zbacen car Etiopije Haile Selasije I koji je 1928, posle smrti Menelika II, imenovan za regenta i kralja, a za cara krunisan 1930. Svrgnut u vojnom udaru 1974. Postoje sumnje da je ubijen nekoliko dana pre nego sto je zvanicno objavljena njegova smrt.

1990. SAD proterale 36 od 55 sluzbenika ambasade Iraka u Vasingtonu.

1991. Moldavija proglasila nezavisnost od SSSR.

1992. U Londonu zavrsena dvodnevna Medjunarodna konferencija o bivsoj Jugoslaviji na kojoj su predstavnici bosanskih Srba prihvatili da tesko naoruzanje stave pod kontrolu UN.

1995. Izrael i PLO u Kairu potpisali sporazum o prosirenju palestinske autonomije i na Zapadnu obalu. Autonomija dotad bila predvidjena samo za oblast Gaze.

1999. Umro Helder Kamara, bivsi brazilski katolicki nadbiskup, poznati borac za ljudska prava. Dobitnik vise medjunarodnih nagrada za mir umro u 90. godini.

2000. U Moskvi u pozaru izgoreo televizijski toranj Ostankino, jedan od simbola grada. Toranj, visok preko 500 metara, sagradjen 1967. prema planovima arhitekte Nikolaja Nikitina.

2001. U izraelskom raketnom napadu na Zapadnu obalu ubijen lider Narodnog fronta za oslobodjenje Palestine Abu Ali Mustafa.

[maja11]

28.08

430 - Umro je Aurelije Avgustin, poznatiji kao Sveti Avgustin, episkop u rimskoj severnoj Africi, najznamenitiji predstavnik rane hrišćanske filozofije (patristike). U najvažnijem delu "O državi Božjoj" pravio je razliku između idealne, večne "države Božje" i privremenih, prolaznih oblika zemaljske države. To delo je dugo bilo osnov crkvenog tumačenja svetovnih ustanova. Napisao je i neku vrstu autobiografije - "Ispovesti".

1219 - Patrijarh Manojlo Saranten, uz saglasnost vizantijskog (nikejskog) cara Teodora I Laskarisa hirotonisao je Savu Nemanjića, potonjeg Svetog Savu, za prvog srpskog arhiepiskopa. Tim činom Srpska Pravoslavna crkva postaje autokefalna (samostalna). Središte srpske crkve u prvo vreme bilo je u manastiru Žiča. Car Stefan Dušan uzdigao je 1346. srpsku crkvu na rang patrijaršije.

1645 - Umro je holandski pravnik, pisac i humanista Hugo Grocijus, osnivač nauke o međunarodnom pravu. Pripadao je "školi prirodnog prava" i dokazivao je neophodnost jednakosti ljudi pred zakonom. Takođe je tvrdio da su okeani opšte dobro i da pojedine zemlje nemaju pravo njihovog ekskluzivnog korišćenja. U Holandiji se u vreme oštrih sporova rimokatolika i protestanata zalagao za versku toleranciju, zbog čega je 1618. uhapšen u Utrehtu i 1619. osuđen na doživotnu robiju kao jeretik. Uspeo je 1621. da pobegne u Francusku i od 1635. do smrti bio je ambasador Švedske u Francuskoj. Dela: "De iure belli ac pacis", "Mare liberum", "De iure praedae", "De veritate religionis Christianae", "Via et votum ad pacem ečlesiasticam", drame - "Christus patiens", "Sophomphaneas", "Adamus exul".

1749 - Rođen je nemački pisac Johan Volfgang Gete, jedno od najvećih imena svetske literature. Nekoliko godina posle završenih studija prava u Stazburu preselio se u Vajmar, gde je 28 godina bio upravnik pozorišta. Pored literarnog stvaralaštva - pisao je liriku, drame, romane, intenzivno se bavio filozofijom, prirodnim naukama, slikarstvom i državničkim poslovima u Vajmaru. Srbe je zadužio pisanjem o srpskoj narodnoj poeziji, kojom se oduševljavao, i prevodom više narodnih pesama, uključujući "Hasanaginicu". Bio je pod uticajem Herdera koji je takođe bio sklon Srbima. Ostavio je jednu od najvećih i najzanimljivijih zbirki pisama. Dela: romani "Faust", "Vilhelm Majster", "Verter", "Izbor po srodnosti", drame "Gec od Birlinhema", "Egmont", "Ifigenija na Tauridi", "Torkvato Taso", tragedije "Klaviho", "Vanbračna kći", ep "Herman i Doroteja", putopis "Putovanje po Italiji", autobiografsko delo "Iz mog života", poezija "Marijenbadska elegija", "Rimske elegije", "Zapadno-istočni divan", epigrami "Ksenije", "Teorija boja".

1813 - Od rana u bici na Deligradu umro je srpski junak iz Prvog srpskog ustanka Jovan Kursula, opevan u narodnim pesmama. U nizu bitaka istakao se junaštvom, posebno u boju na Crnom vrhu 1809. kada su Turci pod komandom Alije Gušanca pokušali da prodru u Gružu i Jasenicu i u septembru 1810. na Varvarinskom polju, kada je junaštvom zadivio i Turke i ruske dobrovoljce koji su se borili na strani Srba.

1833 - Parlament je zabranio trgovinu robovima u celoj Britanskoj imperiji.

1849 - Austrijske trupe pod komandom generala (kasnije maršala) Jozefa Radeckog zauzele su italijanski grad Veneciju posle opsade započete 20. jula 1849.

1877 - Rođen je engleski proizvođač automobila i pilot Čarls Stjuart Rols, koji je s Frederikom Rojsom 1906. osnovao kompaniju za proizvodnju automobila "Rols-Rojs". Rojsova firma počela je 1904. da pravi automobile, koji su impresionirali Rolsa, i njih dvojica su dve godine kasnije postali suvlasnici kompanije čija su vozila u automobilskoj industriji postala simbol luksuza i kvaliteta. Kompanija "Rols-Rojs" proizvodi i avionske motore. Rols je prvi pilot koji je, juna 1910. preleteo Lamanš u oba pravca bez zaustavljanja, a u julu 1910. je kao prvi britanski pilot poginuo u avionskoj nesreći.

1916 - Nemačka je u Prvom svetskom ratu objavila rat Rumuniji.

1944 - U francuskom gradu Marselj u Drugom svetskom ratu predali su se preostali nemački vojnici, a istog dana je oslobođen i obližnji Tulon.

1973 - U zemljotresu jugozapadno od Siudad Meksika poginulo je više od 500 ljudi.

1987 - Umro je američki filmski režiser Džon Hjuston, jedan od najistaknutijih američkih sineasta 20. veka, važio je za posebno veštog u radu s glumcima. Snimio je mnoštvo filmova, najviše pustolovnog i kriminalističkog žanra. Filmovi: "Malteški soko", "Rt Largo", "Bejasmo stranci", "Blago Sijera Madre", "Džungla na asfaltu", "Crvena značka za hrabrost", "Afrička kraljica", "Mobi Dik", "Noć iguane", "Odsjaj u zlatnom oku", "Grad izobilja", "Naš čovek iz Australije", "Sudija za vešanje", "Eni", "Ispod vulkana".

1994 - Okončan je dvodnevni referendum u Republici Srpskoj, na kojem je više od 90 odsto građana odbacilo mirovni plan Kontakt grupe za Bosnu i Hercegovinu.

1995 - Minobacačka granata usmrtila je na sarajevskoj pijaci Markale 37 i ranila 85 ljudi, za šta su posle ekspresne istrage optuženi Srbi, što je poslužilo kao izgovor za masovne napade NATO avijacije na Republiku Srpsku. Docnije se pojavio izveštaj prema kojem je tragedija inscenirana od strane ratnog rukovodstva u Sarajevu, što je potvrdio i visoki funkcioner UN Jasuši Akaši.

1996 - Vlada SAD zabranila je vođi "Nacije islama" Luisu Farakanu da prihvati obećani libijski poklon od milijardu dolara s ciljem ekonomske i političke pomoći Afroamerikancima SAD.

1997 - U krvavom obračunu rivalskih bandi u zloglasnom venecuelanskom zatvoru "Eldorado" poginulo je 29 ljudi.

1999 - U saobraćajnoj nesreći poginuli su makedonski ministar Radomir Stojkovski, njegova supruga, kćerka i vozač, posle čega su norveški vojnici iz vozila međunarodnih snaga, koje je izazvalo nesreću, odbili da se podvrgnu testu alkohola u krvi. Poručnika koji je skrivio smrt četvoro ljudi, sud u Oslu je u martu 2000. osudio na godinu dana zatvora.

2006 - U sukobu koji je izbio između iračke vojske i šiitske milicije lojalne popularnom verskom vođi Muktadi el Sadru, u gradu Divanija, južno od Bagdada, poginulo je 50 pobunjenika i 23 iračka vojnika, dok je oko 70 ljudi ranjeno.

2007 - Umro je Francisko Umbral, jedan od najvećih španskih savremenih pisaca. Objavio je preko 80 knjiga, među kojima su "Smrtnik i ruža" i "Madridska trilogija". Dobitnik je uglednih španskih priznanja poput Nagrade princa od Asturije za književnost 1996. i nagrade Servantes 2000.

2007 - Umrla je Draga Jonaš, spikerka i novinar. Bila je spiker Radio Beograda još u Kraljevini Jugoslaviji. Godine 1951. ponovo se zaposlila u Radio Beogradu i decenijama je bila neprevaziđeni glas beogradskog radija. Jonaševa je dobitnik "Vukove nagrade" za 2004. za unapređenje srpske kulture, prosvete i nauke. Bila je učitelj brojnih potonjih spikera i novinara Radio Beograda i Televizije Srbije.

2007 - Najmanje 52 osobe su poginule a povređeno je 247 u sukobu između suparničkih šiitskih milicija na religijskom skupu u iračkom svetom gradu Karbali, posle čega su vlasti prekinule ceremoniju i evakuisale više od milion hodočasnika. Pripadnici armije Mahdi, lojalne radikalnom svešteniku Muktadi al-Sadru, otvorili su vatru na stražare iz brigade Badr, naoružanog ogranka Vrhovnog islamističkog iračkog saveta, koji su obezbeđivali dve glavne džamije u Karbali.

2008 - Glavni tužilac Južne Osetije Tejmuraz Hugajev izjavio je da su, tokom petodnevnih sukoba, započetih 8. avgusta u toj otcepljenoj gruzijskoj autonomnoj oblasti poginula 1.692 civila, da je ranjeno oko 1.500 ljudi, ali da broj žrtava nije konačan.

2013 - Dovođenjem poslednje grupe etiopskih Jevreja u Izrael, okončana je višedecenijska akcija preseljavanja pripadnika te drevne zajednice u jevrejsku državu. Uzima se da u svetu pripadnika Beta Izrael grupacije, odnosno etiopskih Jevreja, ima oko 150.000 od čega je oko 130.000 nastanjeno u Izraelu. Postupno, sistematsko, preseljavanje započelo je poznih sedamdesetih.

[maja11]

29.08

1189. Dubrovnik sklopio ugovor s bosanskim banom Kulinom kojim se Dubrovcanima daje sloboda trgovanja u Bosni bez ikakvih ogranicenja i nameta. Ugovor jedan od najstarijih sacuvanih dokumenata u regionu.

1521. Turci pod komandom sultana Sulejmana II Velicanstvenog osvojili Beograd i proglasili ga za sediste Smederevskog sandzaka. Beograd postao pogranicna tvrdjava iz koje je turska vojska napadala Ugarsku i Austriju.

1526. U bici kod Mohaca turska vojska pod komandom Sulejmana II Velicanstvenog pobedila trupe madjarskog kralja Ludvika II, koji se prilikom povlacenja utopio u reci. Ugarska drzava se raspala na 3 dela: jedan pao pod Turke, drugim zavladao ugarski vladar Ivan Zapolja, a treci dosao pod vlast Habsburga, koji su nakon Zapoljine smrti 1540. preuzeli ugarski presto.

1619. Rodjen francuski drzavnik Zan Batist Kolber, ministar finansija kralja Luja XIV od 1661, koji je merkantilistickom politikom ucinio Francusku evropskom privrednom silom.

1632. Rodjen engleski filozof Dzon Lok, jedan od utemeljivaca empirizma i liberalisticke filozofije, cije je delo presudno uticalo na razvoj evropske filozofske i drustveno-politicke misli.

1756. Napadom na Saksoniju pruski kralj Fridrih II poceo Sedmogodisnji rat, prvi oruzani sukob svih evropskih sila koji se potom preneo na ratista u Aziji i Severnoj Americi. Zavrsen 10. februara 1763. mirom u Parizu.

1820. U Oportu u Portugaliji pocela gradjanska revolucija koja je prisilila kralja Zoaoa VI da 1821. donese liberalan Ustav kojim su ukinuti inkvizicija i privilegije feudalaca.

1825. Portugalija priznala nezavisnost Brazila pod carem Pedrom I.

1842. Zavrsen prvi Opijumski rat Kine i Velike Britanije sporazumom o miru u Nankingu, prema kom je Kina morala da otvori svoje luke za evropsku trgovinu pod eksteritorijalnom rezimu, a Hong Kong da prepusti Britancima.

1871. Rodjen francuski drzavnik Alber Lebren, predsednik Francuske od 1932. do 1940. Kao poslednji predsednik Trece republike, posle nacisticke okupacije u Drugom svetskom ratu bio prisiljen da vlast preda marionetskoj vladi marsala Anrija Filipa Petena.

1885. Nemacki inzenjer Gotlib Dajmler patentirao prvi motorcikl.

1915. Rodjena svedska glumica Ingrid Bergman, svetsku slavu stekla filmovima snimljenim u SAD. Dobitnik 3 Oskara za filmove "Plinsko svetlo", "Anastasija" i "Kazablanka".

1943. U pobuni protiv nemacke okupacije Danska u Drugom svetskom ratu potopila svoju flotu od 30 ratnih brodova i nekoliko podmornica.

1944. Na zahtev izbeglicke vlade Kraljevine Jugoslavije kralj Petar II Karadjordjevic posebnim ukazom oduzeo komandu generalu Drazi Mihajlovicu i pozvao vojsku da se stavi pod komandu Josipa Broza Tita. Kraljeva odluka objavljena preko radija 12. septembra.

1945. Trupe SAD pod komandom generala Dzordza Marsala pocele u Drugom svetskom ratu iskrcavanje na tle porazenog Japana.

1949. SSSR u tajnosti izveo prvu eksploziju atomske bombe. Vest o tome objavile 22. septembra SAD, Velika Britanija i Kanada.

1960. Jordanski premijer Haza el Madzali poginuo u eksploziji podmetnute bombe s jos 10 ljudi, zasta su optuzeni teroristi iz Sirije.

1965. Americki vasionski brod "Dzemini V", sa astronautima Gordonom Kuperom i Carlsom Konradom, spustio se u Atlantik nakon rekordnih 8 dana provedenih u zemljinoj orbiti.

1975. Umro irski drzavnik Emon de Valera, ucesnik irskog ustanka 1916, jedan od lidera Sin Fejna. Kao premijer resio mnoga sporna ekonomska, politicka i vojna pitanja. Predsednik Republike Irske od 1959. do 1973.

1978. Predsednik CK kineske Komunisticke partije Hua Kuo-Feng posetio Rumuniju, Jugoslaviju i Iran. To je oznacilo prekid izolacije Kine iz medjunarodnih aktivnosti, koja je pocela odlukom o "kulturnoj revoluciji" u toj zemlji u avgustu 1966.

1991. Sovjetski parlament suspendovao Komunisticku partiju i zamrzao njene bankovne racune pod optuzbom da je bila umesana u pokusaj drzavnog udara.

1995. Pod snaznim medjunarodnim pritiskom, rukovodstva Jugoslavije i Republike Srpske dogovorila se o formiranju jedinstvene delegacije koja ce ucestvovati u mirovnom procesu u Bosni, a predsednik Srbije Slobodan Milosevic ovlascen da pregovara u ime cele delegacije.

1996. Ruski avion "Tupoljev 154", koji je prevozio rudare na udaljeno arkticko ostrvo, udario u jedan planinski vrh u Norveskoj. U toj najtezoj avionskoj nesreci na norveskom tlu poginuli svi putnici i clanovi posade, 141.