Dogodilo se na dan - 1. novembar

79. - Prilikom velike erupcije vulkana Vezuva, antički grad Pompeja u Italiji zatrpan je vulkanskim pepelom. Od 1748. vrši se otkopavanje ovog grada, osnovanog još u 6. veku p. n. e. Sačuvane su vile sa freskama, forum, amfiteatar, hramovi, kupatila i dr.

1500. - Rođen je italijanski vajar i zlatar Benvenuto Čelini, najpoznatiji majstor svoga vremena za sitne zlatarske predmete za kraljevske i plemićke kuće. Radio je i skulpture i reljefe velikog formata - "Persej", "Kozimo Mediči", "Nimfe iz Fontenbloa", a njegova autobiografija ("Moj život", 1562) značajan je dokument za kulturnu istoriju renesanse.

1509. - Javnosti su prvi put predstavljene slike na plafonu Sikstinske kapele koje je naslikao Mikelanđelo.

1512. - Prvi put su otvorene za javnost i predstavljene prostorije Sikstinske kapele u Vatikanu koju je oslikao Mikelanđelo freskama "Stvaranje sveta" i "Strašni sud".

1604. - Prvi put je predstavljena Šekspirova tragedija "Otelo".

1755. - U zemljotresu u Lisabonu, koji je razorio dve trećine grada, poginulo je oko 60.000 ljudi.

1842. - Rođen je srpski istoričar, filolog i državnik, Stojan Novaković, član Srpske kraljevske akademije, jedan od osnivača Napredne stranke, koji je kao ministar prosvete reorganizovao osnovne i srednje škole u Srbiji. U vreme Aneksione krize 1909. obrazovao je vladu svih stranaka. Posle Prvog balkanskog rata, zaključio je, kao šef srpske delegacije u Londonu, mir s Turskom. Objavio je gramatiku srpskog jezika, prvu "Istoriju srpske književnosti" i "Srpsku bibliografiju" knjiga 18. i 19. veka. Delima "Vaskrs države srpske", "Srbi i Turci XIV i XV veka" i "Balkanska pitanja" postavio je osnove srpske istoriografije.

1867. - U Beogradu su Laza Lazarević, Ljubomir Kovačević, Kosta Hristić i druge istaknute ličnosti srpske kulture osnovale družinu visokoškolske omladine Srbije "Pobratimstvo", koja se bavila naukom i književnošću, a 1881. pokrenula i časopis.

1886. - Na tradicijama Društva srpske slovesnosti i Srpskog učenog društva, osnovana je Kraljevsko-srpska akademija, preimenovana 1887. u Srbsku kraljevsku akademiju, kasnije Srpsku kraljevsku akademiju, prethodnicu Srpske akademije nauka i umetnosti. Zakon o osnivanju predvideo je da ona "obrađuje i unapređuje nauku, da obelodanjuje i inicira naučna istraživanja i potpomaže razvoj umetnosti". Pod njen nadzor stavljeni su Narodna biblioteka i Muzej srpskih zemalja. Imala je odseke za prirodne, filozofske, društvene nauke i za umetnost. Prvi predsednik bio je Josif Pančić.


1883. - Rođen je srpski političar, matematičar i filozof Sima Marković, profesor Beogradskog univerziteta i vođa tzv. desne frakcije u Komunističkoj partiji Jugoslavije. Doktorirao je matematiku 1913. kod Mihaila Petrovića (Mika Alas). Od 1926. do 1928. bio je generalni sekretar KPJ, iz koje je isključen 1929, a ponovo primljen 1935. Likvidiran je u ŠSR-u 1937. u staljinističkim čistkama. Dela: "Nacionalno pitanje u svetlosti marksizma", "Iz nauke i filozofije", "Teorija relativnosti".

1892. - Rođen je ruski velemajstor Aleksandar Aljehin, jedan od najvećih u istoriji saha. Bio je svetski prvak od 1927. kada je pobedio Kubanca Kapablanku, do 1935. kada je izgubio od Holanđanina Evea. Titulu svetskog prvaka ponovo je stekao pobedivsi Evea u revansu 1937. i zadrzao je do smrti 1946.

1894. - Dr Roux iz Pariza pronašao je vakcinu protiv difterije, zaraznog zapaljenja sluzokože ždrela, krajnika, nosa i grkljana prouzrokovanog Leflerovim bacilom.

1894. - Umro je ruski car Aleksandar III, a na presto je stupio Nikola II Romanov.

1918. - Srpska Prva armija je pod komandom vojvode Petra Bojovića u Prvom svetskom ratu oslobodila Beograd, prešavši 500 kilometara pod borbom za samo 45 dana, u silovitom napredovanju posle proboja Solunskog fronta.

1928. - U Turskoj je arapsko pismo zamenjeno latinicom, kao deo reformi osnivača moderne turske drzave Mustafe Kemala Ataturka.

1940. - U francuskoj pećini Lasko (Lascaux), pronadjeni su praistorijski crtezi po zidovima podzemnih prostorija u kojima su boravili preci evropskog čoveka.

1944. - U Beogradu su u Drugom svetskom ratu, sporazumom o obrazovanju jedinstvene vlade, završeni pregovori predsednika Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije Josipa Broza (Tito) i predsednika izbegličke vlade Jugoslavije Ivana Šubašića.

1945. - Velika Britanija je saopstila da je lider nacističke Nemačke Adolf Hitler najverovatnije izvrsio samoubistvo u svom bunkeru u Berlinu.

1946. - Generalna skupstina UN je osnovala UNICEF (Međunarodni fond UN za pomoć deci).

1952. - Prva ekplozija hidrogenske bombe. Reč je o bombi koja oslobađa ogromne količine nuklearne energije pri vrlo visokim temperaturama i pritiscima. Nastaje fuzijom jezgara najtežeg vodonika (tricijuma) koja stvara jezgra helijuma. Kao upaljač hidrogenske bombe služi atomska bomba, čije se dejstvo zasniva na fisiji jezgara urana u nekih njemu sličnih elemenata.

1954. - U Alziru je počeo ustanak protiv francuske kolonijalne vlasti, koji je zavrsen 1962. sticanjem nezavisnosti.

1956. - Na predlog Jugoslavije, Generalna skupština UN je na vanrednom zasedanju usvojila rezoluciju kojom je zahtevano da Velika Britanija, Francuska i Izrael odmah obustave oružane akcije, povuku se s teritorije Egipta i omoguće ponovno otvaranje Sueckog kanala.

1962. - Lansirana je prva letelica na Mars, pod imenom Mars 1.

1963. - U vojnom udaru u Juznom Vijetnamu ubijeni su predsednik Ngo Din Dijem i njegov brat Ngo Din Nu.

1972. - Umro je američki pisac Ezra Paund, čija je poetika eksperimentalne lirike izvrsila veoma značajan uticaj na moderno pesnistvo 20. veka. Zbog učesća u fasističkoj propagandi u Italiji u Drugom svetskom ratu, optuzen je u SAD za veleizdaju 1945. Da bi se izbegla smrtna kazna, proglasen je ludim i proveo je 13 godina u ludnici ("Cantos", "Duh romantike", "Kritički eseji").

1987. - Kineski lider Deng Sjaoping povukao se sa svih funkcija u Komunističkoj partiji.

1993. - Stupio je na snagu Ugovor o Osnivanju Evropske unije, potpisan na sastanku šefova država i vlada 1992. godine u holandskom gradiću Mastriht. Ugovorom iz Mastrihta iskaknuto je da saradnja zemalja članica pokriva celokupno područje "spoljne politike i bezbednosti". Ugovorom se uspostavlja monetarna unija i jedinstvena moneta. Teritorija država članica pretvorena je tim ugovorom u prostor bez granica. Ugovor predviđa i uvođenje jedinstvenog državljanstva Unije, iako Unija poštuje nacionalni identitet država članica.

1995. - U američkom gradu Dejton počeli su pregovori o Bosni i Hercegovini. Posle tri sedmice, mirovni sporazum su parafirali presednici Srbije i Hrvatske Slobodan Milošević i Franjo Tuđman i lider bosanskih muslimana Alija Izetbegović.

1996. - Umro je bivsi predsednik Sri Lanke Dzunijus Ričard Dzajavordene. Premijer od 1977, posle uspostavljanja predsedničkog sistema 1978. postao je prvi predsednik drzave i na tom polozaju je ostao do 1988.

2000. - SR Jugoslavija je primljena u UN. Jugoslovenske vlasti odbile su nakon raspada SFRJ i formiranja nove drzave SRJ (1992) da podnesu zahtev za prijem u svetsku organizaciju kao novonastala drzava, insistirajući na kontinuitetu sa bivsom drzavom.

2000. - Skupstina Crne Gore usvojila je zakon o Centralnoj banci, a nemačka marka, koja je od 2. novembra 1999. bila paralelna valuta, postala je jedino sredstvo plaćanja u Crnoj Gori.

2001. - Turska, članica NATO pakta, prva je muslimanska zemlja koja je poslala trupe u rat protiv Avganistana.

2003. - Mađarska je uvela vize za građane Srbije i Crne Gore u skladu sa standardima Evropske unije (EU). Mađarska je postala članica EU u maju 2004. godine.

2004. - Umro je američki fotograf Ričard Avedon (81), koji je modnu fotografiju i fotografiju portreta slavnih ličnosti pretočio u umetničku formu.

Slične teme: